Ziemia Gostynińska w ostatnich latach istnienia Rzeczypospolitej

Gdy królem Polski wybrany został Stanisław August Poniatowski, patriotycznie nastawione masy szlacheckie zawiązały konfederację barską. Niechętni jakimkolwiek reformom konfederaci głosili hasła obrony religii katolickiej, występowali przeciw królowi i wszechwładzy carskiej Rosji, która coraz bardziej zdecydowanie zwiększała swoje wpływy w bezsilnej Rzeczpospolitej.

Wydarzenia konfederacji barskiej na Ziemi Gostynińskiej opisuje Janusz Szczepański, który w książce „Dzieje Gostynina i Ziemi Gostynińskiej” przygotował rozdział „Gostynin i Ziemia Gostynińska w latach 1462–1793”.

Z Warszawy do Gostynina przybył wraz z sześcioma konfederatami dotychczasowy szambelan królewski Michał Grzymała Dzierżanowski. Stworzył oddział liczący kilkadziesiąt szabel i mianował się marszałkiem konfederacji barskiej na Ziemi Gostynińskiej i w powiecie gąbińskim. W lipcu 1768 roku ogłosił manifest, po czym ruszył do Przasnysza. Kilka miesięcy później (w styczniu 1769 r.) ówczesny starosta gostyniński Franciszek Ksawery Mikorski zaapelował, by stanąć do walki z Rosją.

Dowodzona przez Mikorskiego szlachta wspierana przez konfederatów z okolic Łęczycy, Sochaczewa i Wyszogrodu, starła się pod Kutnem z rosyjskimi wojskami, na czele których stał pułkownik Piotr Michajłowicz Wołkoński.

W 1770 roku wojska rosyjskie zanotowały w Wielkopolsce i na Mazowszu kilka spektakularnych sukcesów w walce z konfederatami. Doprowadziło to do zaprzestania działalności konfederatów na terenie Ziemi Gostynińskiej. Ostatnie oddziały konfederatów zostały rozbite na przełomie 1771 i 1772 roku. Aż 66 przedstawicieli gostynińskiej szlachty, którzy walczyli z Rosjanami, zostało zesłanych na Sybir.

W latach 1788-1792 obradował Sejm Czteroletni. Jego głównym dziełem było uchwalenie 3 maja 1791 nowej Konstytucji, która wprowadzała podział władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, zwiększyła uprawnienia mieszczan, zlikwidowała konfederacje i liberum veto w Sejmie, ograniczyła prawa polityczne gołoty szlacheckiej. Była drugą na świecie – po konstytucji USA – a pierwszą w Europie ustawą zasadniczą.

Reprezentantem Ziemi Gostynińskiej podczas obrad Sejmu Czteroletniego był głoszący regalistyczne poglądy kasztelan gostyniński Maciej Leon Sobolewski z Piętek herbu Ślepowron (grafika).

Za tydzień o niezwykłych dziejach konfederackiego marszałka Michała Dzierżanowskiego.