Gostynin24
Zgodnie z art. 890 § 1 k.c oświadczenie darczyńcy powinno zostać złożone w formie aktu notarialnego, ale w przypadku rzeczy ruchomych nie jest to warunek konieczny jeżeli świadczenie zostanie spełnione. Darowizna nieruchomości wymaga w każdym przypadku zachowania formy aktu notarialnego.
Otrzymanie darowizny, nakłada na obdarowanego moralny obowiązek wdzięczności wobec darczyńcy. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13.10.2005 r., sygn. akt: I CK 112/05 została sformułowana bowiem następująca teza: ,,Jakkolwiek do elementów przedmiotowo istotnych umowy darowizny nie należy obowiązek sprawowania opieki nad darczyńcą przez obdarowanego, to jednak umowa ta rodzi po stronie obdarowanego moralny obowiązek wdzięczności, który nabiera szczególnej wymowy, gdy do zawarcia umowy dochodzi między osobami najbliższymi, których powinność świadczenia pomocy i opieki wynika już z łączących strony umowy stosunków rodzinnych”.
W przypadku rażącego naruszenia obowiązku wdzięczności istnieje możliwość odwołania darowizny przez darczyńcę (art. 898 § 1 k.c.). Niewdzięczność musi być rażąca - choć kodeks cywilny nie definiuje tego pojęcia uznać należy, iż niewdzięczność obdarowanego winna być oczywista i niewątpliwa oraz skierowana bezpośrednio, lub pośrednio w darczyńcę. Poniżej przedstawiam przykłady zachowań noszących cechy rażącej niewdzięczności:
- brak sprawowania opieki nad darczyńcą podczas ciężkiej choroby, inwalidztwa,
- nieudzielanie pomocy darczyńcy, gdy wymagają tego względy słuszności,
- uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego,
- dopuszczenie się przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu, mieniu darczyńcy,
- przemoc fizyczna i psychiczna skierowana przeciwko darczyńcy,
- publiczne pomawianie darczyńcy, znieważanie, fałszywe oskarżanie go o popełnienie przestępstwa,
- kradzież majątku darczyńcy, dopuszczenie się oszustwa względem darczyńcy.
Sąd Najwyższy oraz sądy apelacyjne stworzyły szeroką gamę definicji zachowań, które można określić jako rażącą niewdzięczność obdarowanego. Poniżej przykłady orzeczeń.
„Niewdzięczne będzie każde zachowanie obdarowanego, niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę, przy czym aby zostało uznane za rażąco niewdzięczne, musi cechować je znaczne nasilenie złej woli skierowanej na wyrządzenie darczyńcy krzywdy lub szkody majątkowej. Dlatego pod pojęcie rażącej niewdzięczności podpadają przede wszystkim przestępstwa skierowane przeciwko życiu, zdrowiu, czci i godności osobistej, a wreszcie przeciwko majątkowi darczyńcy” – wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26.07.2000 r., sygn. akt: I CKN 919/98.
,, Artykuł 898 § 1 k.c. zawierający pojęcie rażącej niewdzięczności posługuje się typowym zwrotem niedookreślonym pozostawiając sądowi ustalenie czy konkretne zachowania mieszczą się w pojęciu rażącej niewdzięczności i odsyłając w tym zakresie przede wszystkim do układu norm moralnych. Rażąca niewdzięczność odnosi się do takiego zachowania obdarowanego, które jest skierowane przeciw darczyńcy świadomie i w nieprzyjaznym zamiarze, ukierunkowane zazwyczaj na wyrządzenie krzywdy lub szkody majątkowej; nie są to działania nieumyślne, niezamierzone. Znamion rażącej niewdzięczności nie wyczerpują z reguły czyny nieumyślne obdarowanego, a nawet drobne czyny umyślne niewykraczające poza zwykłe konflikty życiowe, rodzinne jak i też wywołane zachowaniem się darczyńcy.” - wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 26.02.2014 r., sygn. akt: I ACa 1297/13.
„Pod pojęcie rażącej niewdzięczności nie podpada każdy przejaw zachowania obdarowanego, który jest odbierany przez darczyńcę, jako mu niechętny, a nawet wrogi. Nie mieszczą się w tym pojęciu zachowania, które mogą być oceniane, jako niewłaściwe, z racji naruszenia reguł życia w rodzinie, ale nie wykraczają poza granice zwykłych konfliktów życia codziennego, zwłaszcza wywołanych zachowaniem darczyńców” - wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 16.01.2014 r., sygn. akt: I ACa 646/13.
Kodeks cywilny ustanawia istotne ograniczenia możliwości odwołania darowizny na postawie rażącej niewdzięczności. Zgodnie z art. 899 § 1 k.c darowizna nie może być odwołana z powodu niewdzięczności, jeżeli darczyńca obdarowanemu przebaczył. Zgodnie natomiast z § 3 tego przepisu darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.
Odwołanie darowizny następuje w drodze oświadczenia woli (pisemnego z uzasadnieniem) złożonego przez darczyńcę obdarowanemu. Ponadto, oświadczenie będzie skuteczne, jeśli zostanie doręczone obdarowanemu - do rąk własnych bądź wysłane listem poleconym za zwrotnym potwierdzeniem odbioru. Odwołanie darowizny staje się skuteczne z chwilą, gdy obdarowany mógł zapoznać się z jego treścią (art. 61 § 1 k.c). W oświadczeniu o odwołaniu darowizny winno się znaleźć wezwanie do zwrotnego przeniesienia własności.
Jeżeli przedmiotem darowizny jest nieruchomość konieczne jest oświadczenie woli złożone przez obdarowanego w formie aktu notarialnego przenoszące własność z powrotem na darczyńcę. Jednakże sytuacje, gdy obdarowany dobrowolnie zwraca otrzymaną darowiznę zdarzają się niezwykle rzadko. Jeżeli więc obdarowany nie złoży takiego oświadczenia konieczne jest skierowanie sprawy do sądu, który po wykazaniu w postępowaniu dowodowym przez darczyńcę, że doszło do rażącej niewdzięczności, wyda wyrok zastępujący oświadczenie woli obdarowanego. Warto wspomnieć, iż częstym błędem jest wnoszenie „powództwa o odwołanie darowizny”. Jest to błąd, który może mieć doniosłe skutki procesowe, w skrajnych przypadkach może prowadzić do oddalenia powództwa. Zgodnie bowiem z art. 900 k.c. odwołanie darowizny następuje przez samo oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie. Darczyńca, który odwołuje darowiznę, ale obdarowany dobrowolnie jej nie zwraca, powinien zatem skierować do sądu pozew o zwrot przedmiotu darowizny. Jeżeli przedmiotem darowizny jest nieruchomość, konieczne jest złożenie w sądzie pozwu o zobowiązanie obdarowanego do złożenia oświadczenia woli w przedmiocie przeniesienia własności na rzecz darczyńcy. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, samo złożenie oświadczenia o odwołaniu darowizny nieruchomości z powodu rażącej niewdzięczności nie jest równoznaczne z przeniesieniem własności nieruchomości z obdarowanego na darczyńcę. Stwarza ono obowiązek zwrócenia nieruchomości zgodnie z przepisami o bezpodstawnym wzbogaceniu. Prawomocne orzeczenie sądu, które stwierdza obowiązek strony do złożenia oznaczonego oświadczenia woli zastępuje to oświadczenie (art. 64 k.c. oraz art. 1047 k.p.c.) - uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7.01.1967 r., sygn. akt: III CZP 32/66.
Należy zwrócić uwagę, iż zgodnie z art. 902 k.c przepisów o odwołaniu darowizny nie stosuje się, gdy darowizna czyni zadość obowiązkowi wynikającemu z zasad współżycia społecznego.W szczególności odwołanie darowizny nieruchomości można byłoby uznać za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, gdyby obdarowany przeznaczał własne oszczędności na nieruchomość będącą przedmiotem darowizny – podobnie wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie dnia 23.01.2013 r., sygn. akt: VI ACa 1135/12.
Źródła prawa:
- ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks Cywilny (Dz. U z 2018 poz. 1025 z późń. zm.).
Adw. Piotr Ogłodziński - autor jest adwokatem prowadzącym kancelarię w Gostyninie.
kancelariaoglodzinski.pl
Napisz komentarz
Komentarze