Insulinooporność i stan przedcukrzycowy: co robić, by się ratować

Do insulinooporności dochodzi najczęściej wskutek tzw. złego stylu życia, który daje się streścić w tych słowach: mało ruchu i dużo niezdrowego jedzenia. Naukowcy z University of Missouri opisali niedawno nowy sposób, w jaki siedzenie i zła dieta szkodzą zdrowiu. Już w krótkim, trwającym zaledwie 10 dni okresie ograniczenie średniej liczby kroków z 10 do 5 tys. i zwiększenie spożycia cukru spowodowało u mężczyzn pogorszenie reakcji naczyń krwionośnych na insulinę.

"Według naszej wiedzy to pierwszy dowód na to, że naczyniowa insulinooporność może być wywołana przez krótkoterminowe zmiany w stylu życia" - mówi autorka badania, prof.  Camila Manrique-Acevedo.

Dopiero przyszłe badania będą mogły odpowiedzieć na pytania, czy i po jakim czasie organizm wraca do równowagi.

Insulina: co to jest i jakie są jej funkcje

Insulina to wydzielany przez wyspy trzustkowe hormon, który, w dużym uproszczeniu mówiąc, pozwala organizmowi wykorzystywać spożywane cukry do produkcji energii i utrzymuje stężenie glukozy we krwi na bezpiecznym poziomie. W razie insulinooporności komórki organizmu (a każda potrzebuje glukozy na odpowiednim poziomie) nie reagują na ten hormon tak, jak powinny (https://www.youtube.com/watch?v=vGjOxWweQ0g). Aby temu zaradzić, trzustka zaczyna go produkować coraz więcej. W końcu nie jest w stanie wytwarzać tyle insuliny, ile trzeba i poziom glukozy we krwi zaczyna zbliżać się do niebezpiecznego poziomu.

Każdy może paść ofiarą tego zaburzenia, ale najczęściej dotyczy to jednak osób z nadwagą lub chorujących na otyłość, obciążonych genetycznie, w wieku powyżej 45 roku życia, palących i przyjmujących niektóre leki.

Problem w tym, że często insulinooporność nie daje żadnych, łatwo zauważalnych objawów, przez co może pozostawać długi czas w ukryciu. Zaburzenie może jednak towarzyszyć niektórym chorobom, takim jak obturacyjny bezdech senny, stłuszczenie wątroby, zespół wielotorbielowatych jajników, zespół Cushinga, lipodystrofie, czy retinopatia.

Jednak nawet przy braku tak poważnych kłopotów warto zwrócić uwagę na zbyt wysoki obwód talii, ciemne zrogowacenia skóry na skórze i nadciśnienie. W standardowych badaniach laboratoryjnych może pojawić się natomiast podwyższony poziom glukozy, trójglicerydów, niski poziom cholesterolu HDL. W dokładniejszym zdiagnozowaniu insulinooporności pomoże natomiast test tolerancji na glukozę i pomiar hemoglobiny glikowanej (A1C).

Polskie Towarzystwo Diabetologiczne zaleca, by badania przesiewowe w kierunku cukrzycy – test glikemii na czczo – były wykonywane u wszystkich osób powyżej 45. roku życia co 3 lata, a co roku bez względu na wiek - u osób obarczonych czynnikiem ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2. O takim ryzyku stanowią następujące cechy (wystarczy jedna z poniższych):

• nadwaga lub otyłość (BMI ≥25 kg/m2 lub obwód w tali >80 cm [kobiety], >94 cm [mężczyźni]);
• dodatni wywiad rodzinny (cukrzyca u rodziców i/lub rodzeństwa);
• mała aktywność fizyczna;
• stan przedcukrzycowy stwierdzony w poprzednim badaniu;
• przebyta cukrzyca ciążowa;
• urodzenie dziecka o masie ciała >4 kg;
• nadciśnienie tętnicze (≥140/90 mmHg);
• dyslipidemia (HDL <40 mg/dl [<1,0 mmol/l] i/lub triglicerydy>150 mg/dl [>1,7 mmol/l]);
• zespół policystycznych (wielotorbielowatych) jajników;
• choroba układu sercowo-naczyniowego. 

Oznaczenie stężenia glukozy powinno być wykonywane w osoczu krwi żylnej; nie należy wcześniej ograniczać węglowodanów w diecie, badanie należy przeprowadzić po odpowiednim wypoczynku nocnym, w godzinach porannych, na czczo (8–14 godzin od ostatniego posiłku).

Wstęp do cukrzycy

W Polsce ok. 3 mln dorosłych osób choruje na cukrzycę typu 2, choć liczba ta może być jeszcze większa ze względu na niezdiagnozowane przypadki. Jednocześnie część społeczeństwa może mieć już stan przedcukrzycowy, kiedy poziom glukozy we krwi jest podwyższony, ale jeszcze nie mieści się w zakresie typowym dla cukrzycy.

Jak podają amerykańskie Centers for Disease Control and Prevention, w USA na stan przedcukrzycowy cierpi - uwaga - aż 96 mln dorosłych mieszkańców tego kraju. U wielu z nich może w ciągu kilku lat rozwinąć się cukrzyca typu 2.

Dobra wiadomość jest taka, że można na etapie stanu przedcukrzycowego skutecznie sobie pomóc, zła, że już wtedy narażeni jesteśmy na różnorodne zdrowotne problemy, w tym udar czy choroby serca.

Zanim dojdzie do ujawniającego się w badaniach podwyższenia stężenia glukozy, przez długi czas rozwija się jednak oporność insulinę, która także może być przyczyną kłopotów.

Podwyższony poziom insuliny może przyczyniać się m.in. do wzrostu wagi (co z kolei też nasila insulinooporność), ciśnienia krwi, uszkodzeń naczyń, wzrostu stężenia trójglicerydów. Cierpieć może także psychika. Jak zauważyli specjaliści ze Stanford University, insulinooporność podwaja ryzyko rozwoju ciężkiej depresji.

"Jeśli ktoś cierpi na insulinooporność, zagrożenie poważną depresją jest u niego dwa razy wyższe, nawet jeśli nigdy wcześniej na depresję nie chorował" - alarmuje prof. Natalie Rasgon, autorka odkrycia.

Badaczka przeanalizowała dane na temat kilkuset uczestników holenderskiego projektu naukowego właśnie nastawionego na znalezienie różnych przyczyn depresji. Już umiarkowany wzrost insulinooporności oznaczał zwiększenie zagrożenia depresją o prawie 90 proc.

"Nadszedł czas, aby lekarze zaczęli brać pod uwagę status metaboliczny pacjentów z zaburzeniami nastroju i vice versa" - oceniać pacjentów z chorobami metabolicznymi, takimi jak otyłość i nadciśnienie - podkreśla prof. Rasgon.

Można sobie pomóc

Dobra wiadomość jest taka, że choć nie zawsze może dać się na stałe usunąć insulinoporność, to często można poprawić wrażliwość organizmu na ten hormon, uchronić się przed cukrzycą i poprawić swój stan zdrowia. W zapobieganiu insulinooporności i jej wycofywaniu ważna zmiana stylu życia, choć czasami podaje się też leki.

Bardzo przydatne kompendium wiedzy na temat tego, jak sobie pomóc, by uciec cukrzycy typu 2, znajduje się na stronach Narodowego Funduszu Zdrowia: https://www.nfz.gov.pl/aktualnosci/aktualnosci-centrali/profilaktyka-i-edukacja-skuteczna-bron-przeciwko-cukrzycy,7498.html. Są tam nie tylko artykuły, ale i filmiki, dzięki czemu łatwo jest przyswoić najważniejsze zasady i uzyskać solidną porcję praktycznej wiedzy.

Główną rolę w profilaktyce cukrzycy odgrywa dieta i odpowiednia dawka ruchu. Przy czym eksperci przestrzegają przed próbami gwałtownego, drastycznego chudnięcia, które może bardziej zaszkodzić, niż pomóc. Dobrze jest też zatroszczyć się o zmniejszenie poziomu stresu.

Znane są proste sposoby, które warto wprowadzić od razu, zanim uda się nam dostać do specjalistów (lekarz, dietetyk, fizjoterapeuta), by ustalić indywidualny plan działania – na przykład po każdym posiłku wychodzić na 15-minutowy dość intensywny spacer. Poziom glukozy (i wartość ciśnienia tętniczego) w cudowny sposób spada! Dobre efekty daje też zmniejszenie każdego posiłku o ¼ lub 1/5 i staranne przeżuwanie jedzenia.

Wpływ prostych metod dobrze pokazuje szeroko zakrojone, niemieckie badanie opisane pod koniec 2021 roku w piśmie „Diabetes”, przy czym im bardziej zaawansowane zaburzenia, tym intensywniejsza powinna być interwencja dietetyczna i ruchowa. Według jego wyników odpowiednio znacząca zmiana nawyków z dużą ilością ćwiczeń fizycznych może znacząco poprawić metaboliczne zdrowie osób nawet osób z zaawansowanym stanem przedcukrzycowym. Naukowcy zaznaczają, że typowe zmiany w stylu życia (z mniejszą ilością wysiłku fizycznego) mogą nie być skuteczne u osób z takim zaawansowaniem zaburzeń gospodarki węglowodanowej.

"Nasze badanie wskazuje, że zindywidualizowane podejście przynosi korzyści, jeśli chodzi o zapobieganie cukrzycy. Aby odnieść w tym sukces, musimy identyfikować osoby szczególnie zagrożone i skupiać się na wprowadzaniu u nich intensywnych interwencji opartych na zmianach nawyków" - stwierdza jeden z autorów badania, prof. Andreas Fritsche z Uniwersytetu w Tubindze.

Uwaga na dzieci

O wspierające zdrowy metabolizm zachowania warto dbać już u najmłodszych, co pokazał zespół z Uniwersytetu Wschodniej Finlandii. Badacze zauważyli, że ruch i stosowanie się do fachowych porad dietetycznych spowalnia rozwój insulinooporności u dzieci w wieku 6-9 lat, z normalną wagą.

Wcześniejsze badania - przypominają naukowcy - pokazywały już, że podobne działania pomagały w tym samym względzie dzieciom z nadwagą i otyłością. W nowym projekcie badawczym szczególny wpływ okazała się mieć aktywność fizyczna oraz zmniejszenie czasu spędzanego na siedzeniu, choć dieta także nie była bez znaczenia.

„Zwiększenie czasu spędzanego w ruchu, ograniczenie siedzenia i poprawa jakości jedzenia powinny stanowić priorytet w przypadku wszystkich dzieci, nie tylko tych, które cierpią na nadwagę” - podkreśla prof. Timo Lakka, autor pracy opublikowanej w piśmie „Diabetologia”.

Źródła:

Rządowa strona o cukrzycy w Polsce

Poświęcone cukrzycy i insulinooporności wiryny CDC
https://www.cdc.gov/diabetes/prevention/about-prediabetes.html
https://www.cdc.gov/chronicdisease/resources/publications/factsheets/diabetes-prediabetes.htm
https://www.cdc.gov/diabetes/basics/insulin-resistance.html

Poświęcona insulinooporności witryna amerykańskiej Cleveland Clinic

Poświęcona insulinooporności witryna amerykańskiej Mayo Clinic

Doniesienie o wpływie cukru w diecie i zmniejszeniu ilości ruchu na zdrowie metaboliczne

Doniesienie o związku insulinooporności z depresją

Doniesienie o działaniu zmian w stylu życia

Doniesienie o zapobieganiu insulinooporności u dzieci

PAP