Potop szwedzki na Ziemi Gostynińskiej

Ze względu na swe centralne położenie i bliskość Warszawy Ziemia Gostynińska poniosła bardzo dotkliwe straty w czasie potopu szwedzkiego. Gdy wojska najeźdźcy wkroczyły na Mazowsze, dwór króla Karola Gustawa został zakwaterowany w należących do Ziemi Sochaczewskiej Walewicach. Szwedzi bez walki zdobyli położony nieopodal Łowicz, w którym rozlokowane zostały wojska mające strzec panowania Karola Gustawa na lewobrzeżnym Mazowszu.

Gdy oddziały szwedzkie wyruszyły na zachodnią część Mazowsza w poszukiwaniu żywności i paszy dla koni, mieszkańcy Ziemi Gostynińskiej nie zamierzali przyglądać się temu bezczynnie. Rozpoczęła się walka partyzancka przeciwko doborowym oddziałom Szwedów, którymi dowodził G. O. Stenbock. W latach 1656–1658 Ziemia Gostynińska znajdowała się na trasie kolejnych przemarszów wojsk szwedzkich, brandenburskich, austriackich i polskich.

W końcu marca 1657 roku przez Gostynin i Gąbin przeszły wojska hetmana Stefana Czarnieckiego, które opóźniały marsz w stronę Warszawy siedmiotysięcznej armii szwedzko-brandenburskiej planującej połączenie z wojskami Jerzego Rakoczego. Współpracujący z księciem Siedmiogrodu Szwedzi wyszli z Warszawy i Łowicza, aby udać się do Bydgoszczy i Szczecina. Trasa ich przemarszu wiodła również przez Ziemię Gostynińską.

We wrześniu 1657 roku doszło do koncentracji austriackich wojsk dowodzonych przez R. Monteuccolego w okolicach Gąbina i Gostynina. Austriacy przeszli Wisłę pod Dobrzykowem, po czym zajęli Płock, czyniąc z niego bazę do swoich działań na północnym Mazowszu. Miesiąc po Austriakach przez Ziemię Gostynińską przeszły polskie oddziały, które miały przyłączyć się do oblężenia bronionego przez Szwedów Torunia.

Wojna polsko-szwedzka doprowadziła Ziemię Gostynińską do ruiny. Gostynin spalony został wraz z zamkiem. W całym mieście pozostało zaledwie 20 domów, z 50 włók osiadłych pozostało zaledwie 5. Niektórzy mieszkańcy gnieździli się w nieopodatkowanych ziemiankach i prowizorycznych budach. Tylko nieliczni zajmowali się warzeniem piwa i wypalaniem gorzałki. Dochody miasta zmalały z 1384 florenów w 1630 roku do 381 florenów.

Niemal dokładnie tak samo wyglądały zniszczenia w Osmolinie i Gąbinie. Spalone zostały niemal wszystkie wsie. Chłopskie rodziny wymordowano. Tylko nieliczni zdołali zbiec w bezpieczne dla nich miejsca. Niemal doszczętnie spalone zostały między innymi: Korzeń, Czermno i Lucień.