Podział majątku wspólnego małżonków

W momencie zawarcia małżeństwa powstaje wspólność majątkowa obejmująca przedmioty nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (art. 31 § 1 ustawy z dnia 25 lutego 1964 roku – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U z 2017, poz. 682 z późn. zm.). Przedmioty nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. W art. 31 § 2 k.r.o. wymienione są przykładowe składniki majątku wspólnego, w tym pobrane wynagrodzenia za pracę każdego z małżonków oraz dochody z majątku wspólnego i osobistego każdego z małżonków. Art. 33 k.r.o. wymienia natomiast składniki majątku osobistego, przy czym katalog tych składników jest zamknięty. Jako przykłady przedmiotów należących do majątku osobistego małżonka wskazać należy na przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie lub darowiznę oraz przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej. W czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. Nie może również rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzenia udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu z podziału majątku wspólnego lub co do poszczególnych przedmiotów należących do tego majątku (art. 35 k.r.o.).

Podział majątku można przeprowadzić po ustaniu wspólności majątkowej, a więc w przypadku wystąpienia następujących zdarzeń prawnych: 

- prawomocnego orzeczenia rozwodu, separacji, unieważnienia małżeństwa,

- po ogłoszeniu upadłości jednego z małżonków, 

- po orzeczeniu ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków, 

- po ustanowieniu rozdzielności majątkowej przez sąd lub na mocy umowy małżonków w formie aktu notarialnego.

Podział majątku wspólnego może zostać dokonany:

 - w sądzie rejonowym w postępowaniu nieprocesowym na skutek złożenia wniosku o podział majątku wspólnego,

 - w sądzie okręgowym na wniosek jednego lub obojga małżonków w sprawie o rozwód, separację lub unieważnienie małżeństwa,

- w umowie - jeżeli w skład majątku wchodzą tylko ruchomości np. samochód, pieniądze,

- w umowie w formie aktu notarialnego - jeżeli w skład majątku wchodzi nieruchomość.

W celu dokonania podziału, należy w pierwszej kolejności ustalić, co wchodzi w skład majątku wspólnego, a co stanowi majątek osobisty małżonków. Od chwili ustania wspólności majątkowej można dokonać podziału w dowolnym czasie. Sądowy podział majątku wspólnego powinien obejmować całość majątku. Umowny podział majątku wspólnego może objąć zarówno cały majątek, jak i jego część.

Umowny podział majątku

Gdy byli małżonkowie są zgodni co do podziału majątku, mogą tego dokonać na mocy umowy, co jest na pewno korzystniejsze ze względów finansowych. W przypadku umownego podziału ruchomości i praw majątkowych wystarczy umowa pisemna, w której małżonkowie wymienią przedmioty podlegające podziałowi, określą ich wartość oraz sposób podziału. Jeśli okaże się, że wartość przydzielonych każdej stronie przedmiotów nie jest równa, strony powinny ustalić odpowiednie spłaty lub dopłaty.

Jeżeli w skład majątku wchodzi nieruchomość, umowa musi zostać zawarta w formie aktu notarialnego (art. 1037 § 2 k.c. w zw. z art. 46 k.r.o.). W przypadku skorzystania z usług notariusza należy przedstawić mu odpis umowy małżeńskiej majątkowej lub prawomocny wyrok orzekający rozwód lub separację, odpis księgi wieczystej oraz projekt podziału majątku.

Wynagrodzenie notariusza ustalane jest umownie, nie może być ono jednak wyższe niż stawki określone w § 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 roku (Dz.U z 2018 poz. 272 z późn. zm.). Stawki zależą od wartości majątku podlegającego podziałowi i wynoszą odpowiednio:

- do 3.000 zł - 100 zł,

 - powyżej 3.000 do 10.000 zł - 100 zł + 3 proc. od nadwyżki powyżej 3.000 zł,

- powyżej 10.000 do 30.000 zł - 310 zł + 2 proc. od nadwyżki powyżej 10.000 zł,

- powyżej 30.000 do 60.000 zł - 710 zł + 1 proc. od nadwyżki powyżej 30.000 zł,

- powyżej 60.000 do 1.000.000 zł – 1.010 zł + 0,4 proc. od nadwyżki powyżej 60.000 zł,

- powyżej 1.000.000 do 2.000.000 zł – 4.770 zł + 0,2 proc. od nadwyżki powyżej 1.000.000 zł,

- powyżej 2.000.000 zł – 6.770 zł + 0,25 proc. od nadwyżki powyżej 2.000.000 zł, nie więcej jednak niż 10.000 zł.

Do wynagrodzenia notariusza należy doliczyć 23 % podatku VAT. Niezbędne może się okazać uiszczenie opłaty sądowej w wysokości 150 zł za wpis prawa własności w księdze wieczystej (art. 43 - ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U z 2018 poz. 300 z późn. zm.)) oraz uiszczenie opłat za odpisy i wypisy aktów notarialnych.

Sądowy podział majątku

Zgodnie z art. 58 § 3 k.r.o. na wniosek jednego z małżonków sąd okręgowy może w wyroku orzekającym rozwód (także w wyroku orzekającym separację i unieważnienie małżeństwa) dokonać podziału majątku wspólnego, jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu rozwodowym, a więc wtedy, gdy strony są zgodne co do przedstawionego sądowi podziału majątku wspólnego.

Gdy małżonkom nie uda się podzielić majątku w postępowaniu rozwodowym wniosek o podział majątku wspólnego należy złożyć w sądzie rejonowym właściwym ze względu na miejsce położenia majątku po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego. We wniosku należy wskazać przedmioty i prawa podlegające podziałowi oraz sposób ich podziału.

Jeżeli w skład majątku wchodzi nieruchomość, należy określić miejsce jej położenia, powierzchnię, zabudowania oraz przeznaczenie (np. działka rolna), a także podać dane z ewidencji gruntów. Należy również przedstawić dokumenty potwierdzające własność (odpisy księgi wieczystej, akty notarialne itp.). Należy określić wartość majątku, który podlegać będzie podziałowi. Sąd nie bierze pod uwagę przedmiotów, które już nie istnieją, chyba że zostały bezprawnie zbyte lub roztrwonione przez jednego z małżonków. Przyjmuje się, że udziały w majątku wspólnym są równe. Z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, żeby sąd ustalił nierówne udziały w majątku biorąc pod uwagę stopień przyczynienia się do powstania majątku. Sąd dokonując oceny bierze również pod uwagę wkład osobistej pracy przy wychowywaniu dzieci oraz we wspólnym gospodarstwie domowym (art. 43 k.r.o.).

Podział majątku przez sąd może zostać dokonany w następujący sposób (art. 46 k.r.o. w zw. z art. 1035 k.c. w zw. z art. 211 k.c. - 216 k.c.):

- podział fizyczny majątku – przyznanie stronom określonych składników majątku,

- przyznanie całego majątku jednej ze stron – z obowiązkiem spłaty na rzecz drugiej strony,

- sprzedaż majątku i podział środków pomiędzy małżonków – ma miejsce w sytuacji, gdy nie jest możliwy podział fizyczny majątku, a żaden z małżonków nie wyraża zgody na przyznanie tego majątku i obciążenie obowiązkiem spłaty (jest to rzadko stosowane z uwagi na nieopłacalność sprzedaży dokonywanej przez komornika).

W toku sprawy o podział majątku dochodzić można zwrotu wydatków, nakładów i innych świadczeń z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego lub z majątku osobistego na rzecz majątku wspólnego (art. 45 § 1 k.r.o.). Co istotne, przy sądowym podziale majątku o zwrocie wydatków i nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków sąd orzeka z urzędu, natomiast o zwrocie nakładów z majątku osobistego małżonka na majątek wspólny następuje wyłącznie na wniosek małżonka, który powinien być poparty niezbędnymi dowodami (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 października 2015 r., sygn. akt: III CSK 195/15). W sprawie o podział majątku sąd z urzędu powinien ustalić skład i wartość majątku wspólnego (art. 684 k.p.c. w zw. z art. 46 k.r.o.). W toku tego postępowania ustalić winno się roszczenia między małżonkami podlegające rozliczeniu przy podziale majątku wspólnego, powstałe w czasie trwania wspólności oraz po jej ustaniu.

Wniosek o podział majątku podlega opłacie w wysokości 1000 zł, niezależnie od wartości majątku wspólnego. Jeżeli małżonkowie są zgodni co do podziału majątku, opłata sądowa wynosi 300 zł (art. 38 u.k.s.c.). W sprawie o podział majątku wspólnego należy uwzględnić ewentualne koszty związane z wynagrodzeniem biegłego rzeczoznawcy jeżeli strony postępowania nie są zgodne co do wartości składników majątku. Z uwagi na skomplikowany charakter spraw działowych warto skorzystać z usług adwokata lub radcy prawnego – co wiąże się z dodatkowymi kosztami określonymi w umowie pełnomocnika z klientem. W tej kwestii § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku (Dz. U z 2015 poz. 1800 z późn. zm.) wyznacza minimalne stawki. Wynoszą one w zależności od wartości udziału małżonka w majątku wspólnym:

- do 500 zł – 90 zł,

- powyżej 500 zł do 1500 zł – 270 zł,

 - powyżej 1500 zł do 5000 zł – 900 zł,

- powyżej 5000 zł do 10 000 zł – 1800 zł,

- powyżej 10 000 zł do 50 000 zł – 3600 zł,

- powyżej 50 000 zł do 200 000 zł – 5400 zł,

- powyżej 200 000 zł do 2 000 000 zł – 10 800 zł,

- powyżej 2 000 000 zł do 5 000 000 zł – 15 000 zł,

- powyżej 5 000 000 zł – 25 000 zł.

Do umówionego wynagrodzenia należy doliczyć 23 % podatku VAT. Wysokość kosztów jakie niesie za sobą sądowy podział majątku uzależniona jest od tego, czy byli małżonkowie są zgodni co do sposobu podziału, zawiłości sprawy, wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego oraz innych kosztów wynikłych w trakcie postępowania.

Ze sprawami o podział majątku wspólnego wiąże się wiele zagadnień; nie wszystkie zostały poruszone w niniejszym artykule. Do podziału majątku warto dobrze się przygotować gromadząc faktury, rachunki, umowy, potwierdzenia przelewów bankowych, akty notarialne, dowody rejestracyjne pojazdów itp.). Wskazane dokumenty będą pomocne w razie ewentualnych sporów.

Źródła prawa:

- ustawa z dnia 25 lutego 1964 roku – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U z 2017, poz. 682 z późn. zm.).

- ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks Cywilny (Dz.U z 2017 poz. 459 z późn. zm.).

- ustawa z dnia 17 listopada 1964 roku – Kodeks Postępowania Cywilnego (Dz.U z 2018 poz. 155 z późn. zm.).

- ustawa z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U z 2018 poz. 300 z późn. zm.).

- rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U z 2015 poz. 1800 z późn. zm.).

- rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 roku w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej (Dz.U z 2018 poz. 272 z późn. zm.).

Adw. Piotr Ogłodziński - autor jest adwokatem prowadzącym kancelarię w Gostyninie.

kancelariaoglodzinski.pl