Czy można sporządzić testament wspólny?

Zgodnie z art. 925 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U z 2017 poz. 459 z późń. zm. - dalej k.c.) spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku. Jak stanowi natomiast przepis art. 924 k.c. otwarcie spadku następuje z chwilą śmierci spadkodawcy.

Spadek można nabyć na podstawie testamentu lub na podstawie ustawy w przypadku, gdy testament nie został sporządzony lub został sporządzony sprzecznie z zasadami określonymi przez ustawę. Dziedziczenie testamentowe ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym.

Aby testament był sporządzony prawidłowo spadkodawca musi napisać go własnoręcznie w całości pismem ręcznym (nie można posługiwać się maszyną do pisania ani napisać testamentu na komputerze), podpisać (w sposób pozwalający na identyfikację testatora) i opatrzeć datą (art. 949 § 1 k.c). Brak daty nie musi oznaczać nieważności testamentu, jeśli nie będzie wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu w tej dacie oraz wątpliwości, czy jest to ostatni testament zmarłego.

Osoba sporządzająca testament musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych - nie może to być osoba niepełnoletnia lub ubezwłasnowolniona. Testament nie może być sporządzony przez przedstawiciela ustawowego. Zgodnie z art. 945 §  1 k.c testament zostanie uznany za nieważny jeżeli został sporządzony:

w stanie wyłączającym świadome albo  swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;

pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;

pod wpływem groźby.

Stwierdzenie, że testament jest nieważny ma daleko idące skutki. Wszakże może wówczas okazać się, że dokonane w testamencie wydziedziczenie (pozbawienie prawa do zachowku) będzie nieskuteczne. Nieważny testament będzie oznaczał, że do dziedziczenia po spadkodawcy zostaną powołani spadkobiercy ustawowi, zgodnie z kolejnością określoną w art. 931 k.c oraz 932 k.c. Dziedziczenie na mocy ustawy ma ten daleko idący skutek, że spadkobiercami mogą zostać osoby, które zgodnie z wolą zmarłego dziedziczyć nie powinny. Ustawa przewiduje wprawdzie możliwość uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia na mocy art. 928 § 1 k.c. Aby do tego doszło trzeba wykazać, że spadkobierca dopuścił się np. ciężkiego przestępstwa wobec spadkodawcy, zmusił spadkodawcę do sporządzenia testamentu o określonej treści, zniszczył, przerobił lub ukrył testament.

Testament wspólny.

Kodeks cywilny wyklucza możliwość sporządzania testamentów wspólnych, o czym stanowi art. 942 k.c. Zgodnie z treścią tego przepisu testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy. Wspólny testament małżonków jest nieważny, jednak testamenty sporządzone później przez małżonków oddzielnie są ważne. Ustawa nie wyklucza, aby na jednej kartce umieścić testamenty kilku osób, jeżeli każdy z nich będzie wyodrębniony co do treści i osobno podpisany. Wówczas oświadczenia woli mogą być umieszczone jeden pod drugim, obok siebie lub na różnych stronach tej samej kartki. 

Co istotne, poza zakresem przepisu art. 942 k.c. pozostają testamenty ustne. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 marca 1998 r., sygn. akt: I CKU 6/98, stwierdził, że oświadczenia woli złożone łącznie przez dwoje spadkodawców w formie testamentu ustnego mogą być uznane za dwa odrębne testamenty ustne. Dotyczy to sytuacji gdy dwie osoby odrębnie złożą oświadczenia woli, które spisane zostaną na tej samej kartce. Wówczas będą to dwa odrębne dokumenty, a nie jeden testament wspólny. Testamenty ustne są jednakże rzadko skuteczne z uwagi na surowe przesłanki warunkujące ich dopuszczalność. Ustawodawca wyszedł bowiem z założenia, że regułą powinien być testament pisemny, zaś testament ustny jako testament szczególny, będzie skuteczny tylko w wyjątkowych sytuacjach będących konsekwencją obawy spadkodawcy przed rychłą śmiercią i w związku z tym niemożnością sporządzenia testamentu w formie pisemnej.

Wspólne oświadczenie woli mogłoby skutkować powstaniem nieporozumień, gdyby jeden z małżonków chciał odwołać lub zmienić testament. Ponadto wspólne sporządzenie testamentu oznacza, że przestaje on być tajemnicą.  Warto zauważyć, że np. niemieckie i austriackie prawo spadkowe przewiduje możliwość sporządzenia wspólnego testamentu, ale tylko w przypadku małżonków i zalegalizowanych związków partnerskich. Ministerstwo Sprawiedliwości prowadziło prace nad zmianami polskiego prawa i dopuszczeniem możliwości sporządzania testamentu wspólnego przez małżonków, ale na obecną chwilę jest to nadal niedopuszczalne.

Źródła prawa:

- ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks Cywilny (t.j. z 2017 poz. 459 z późń. zm.).

Adw. Piotr Ogłodziński - autor jest adwokatem prowadzącym kancelarię w Gostyninie.

kancelariaoglodzinski.pl

(Jeżeli masz propozycję na kolejny temat artykułu - napisz: [email protected])